Η κώμη Μύσαιον της Αχαϊκής Πελλήνης και ο Αργείος Μυσίας (Μέρος α ΄)

Σπύρος Γ. Σταυρόπουλος

ΣΠΥΡΟΣ Γ. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

Η κώμη Μύσαιον της Αχαϊκής Πελλήνης και ο Αργείος Μυσίας

Σε μια γεωγραφικά οριακή θέση μεταξύ τριών περιοχών της βόρειας Πελοποννήσου (Αχαΐας, Αρκαδίας και Κορινθίας), εκεί που βρίσκονται σήμερα τα “εύανδρα” και δροσόλουστα Τρίκαλα Κορινθίας, βορειοανατολικά και παρά τους πρόποδες της κεντρικής κορυφής του όρους Κυλλήνη (ύψος 2.375 μ.), τοποθετεί ο περιηγητής Παυσανίας το “Μύσαιον”, μία από τις κώμες της αχαϊκής Πελλήνης.

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να περιγράψω με κάποιες λεπτομέρειες τα όσα μυθολογικά και ιστορικά στοιχεία έχουν περιέλθει σε γνώση μας, καθώς και τις σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ Μύσαιου και της Αργολικής χώρας, ώστε να εξαχθούν ορισμένα χρήσιμα ιστορικά συμπεράσματα.

Προς τούτο είναι ανάγκη να παραθέσω τα όσα, γνωστά σε πολλούς, γράφει ο Παυσανίας(1) στα “Αχαϊκά” του περί Πελλήνης και Μύσαιου. Τα μεταφέρω αυτολεξεί: “Γείτονες της χώρας των Αιγειρατών είναι οι Πελληνείς, αυτοί είναι οι τελευταίοι Αχαιοί που κατοικούν προς το μέρος της Σικυωνίας και της Αργολίδος. Το όνομα της πόλεως, κατά τα λεγόμενα των Πελληνέων, προέρχεται από τον Πάλλαντα, ο οποίος ήταν ένας από τους Τιτάνες,   αλλά κατά τα λεγόμενα των Αργείων,  προέρχεται από τον Αργείο Πέλληνα, το γιό του Φόρβαντα, γιού του Τρίοπα”.

Η παράδοση αυτή των Αργείων νομίζω ότι είναι η πιο σωστή και δείχνει την κυριαρχία των Αχαιών του Αργους και των Μυκηνών και στη χώρα της ιωνικής Πελλήνης. Με την άποψη αυτή συμφωνούν και άλλοι Κορίνθιοι φιλίστορες (Παν. Ωπτοχοεύς(2), 1894 και Στ. Κουτίβας(3), 1962).

Η Πελλήνη περιστοιχιζόταν από διάφορες κώμες, μία από τις οποίες ήταν το Μύσαιον. Το περιγράφει με αρκετές λεπτομέρειες ο Παυσανίας: “Εξήντα περίπου στάδια πέραν της Πελλήνης είναι το Μύσαιον, ιερό της Μυσίας Δήμητρας. λένε ότι το έχτισε ο Αργείος Μύσιος, ο οποίος, καθώς λένε οι Αργείοι, φιλοξένησε στο σπίτι του τη Δήμητρα. Στο Μύσαιον (που τοποθετείται στο χωριό Τρίκαλα Κορινθίας, βλ. Leake4 κ.ά.) υπάρχει άλσος με ενός είδους δέντρα και άφθονο νερό από πηγές. Εδώ τελούν επταήμερη γιορτή προς τιμήν της Δήμητρας. κατά την τρίτη ημέρα της γιορτής οι άντρες φεύγουν κρυφά από το ιερό και οι γυναίκες παραμένουν μόνες και τελούν μόνες τις καθιερωμένες γι’ αυτές νυχτερινές τελετές(… καταλειπόμεναι δέ αt γυναίκες δρ™σιν Tν τ\ νυκτί ‚πόσα νόμος Tστίν α‰ταrς)  και δε διώχνουν μόνο τους άντρες, αλλά και τα αρσενικά σκυλιά. Την επομένη, όταν επιστρέψουν οι άντρες, οι γυναίκες τους υποδέχονται με γέλια και πειράγματα και οι άντρες κάνουν το ίδιο στις γυναίκες…

(… γέλωτί τε ες Aλλήλους χρ™νται καί σκώμμασιν). Όχι πολύ μακριά από το Μύσαιον είναι ιερό του Ασκληπιού που λέγεται Κύρος(5,6,) όπου γιατρεύονται οι άνθρωποι από το θεό. Και εδώ υπάρχουν πηγές με άφθονο νερό και κοντά στη μεγαλύτερη πηγή είναι στημένο άγαλμα του Ασκληπιού. Από τα βουνά που βρίσκονται πάνω από την Πελλήνη κατεβαίνει ο ποταμός Κριός (σήμερα “Φόνισσα”), προς το μέρος της Αιγείρας. Στα σύνορα δε των Πελληνέων και Σικυωνίων είναι ο  ποταμός Σύθας, ο τελευταίος των αχαϊκών ποταμών, ο οποίος χύνεται στη θάλασσα της Σικυώνος”.

Οι παρόχθιοι λοφίσκοι και πλαγιές των δύο αυτών ποταμών είναι οστρακοβριθείς, ιδιαιτέρως από το ύψος της Πελλήνης μέχρι τις εκβολές τους κοντά στους Αριστοναύτες (μεταξύ Ξυλοκάστρου και Καμαρίου). Κοντά στο χωριό Μερτικαίϊκα Ξυλοκάστρου ο γερμανός αρχαιολόγος Kurt Gebauer(7) τα χρόνια 1938-39 έχει ανεύρει άφθονα περιτρίμματα αγγείων (όστρακα) της πρωτοελλαδικής (2600-2000) και 1800 π.Χ. μέχρι και της ΥΕ ή Μυκηναϊκής περιόδου (1400-1100 π.Χ.).

Ο φιλίστωρ τρικαλίτης δάσκαλος Παν. Ωπτοχοεύς στο βιβλίο του: “Ο Δήμος Τρικάλων, ήτοι η Αρχαία Πελλήνη, υπό έποψιν αρχαιολογικήν και ιστορικήν μέχρι σήμερον” έκδ. 1894, αναφέρεται στο Μύσαιον μεταξύ άλλων και με τα ακόλουθα, σ. 21-22: “Ούτως λοιπόν έχει ο Δήμος Τρικάλων ήδη, πότε όμως κατωκήθησαν τα Τρίκαλα άγνωστον, καθ’ όσον εκτός του ότι ετελείτο εορτή ου μακράν των Τρικάλων προς τιμήν της αγλαοδώρου μητρός της Κόρης επταήμερος, ουδέν έτερον μαρτύριον έχομεν. Δυνάμεθα όμως να είπωμεν ότι, αφ’ ού ετελείτο εορτή, αφ’ ού ήσαν ιερά, αφ’ ού σώζονται  λείψανα  οικοδομών, αφ’ ού ευρίσκονται τάφοι αρχαοι, και τέλος αφ’ ού βλέπομεν λείψανα και περιτρίμματα αγγείων διαφόρων εποχών, και γνωρίζομεν ότι εν τη ακμή της η Ελλάς ήτο καλώς κατοικημένη, επόμενον να υπήρχον ενταύθα χωρία της Πελλήνης ων η μεμακρυσμένη αρχαιότης δεν αναφέρει τα ονόματα”.

Λίγες βέβαια οι αρχαίες γραπτές μαρτυρίες, συνομολογούμε μετά του αείμνηστου Π. Ωπτοχοέως, αλλά ακολουθώντας μαζί του, συν τοις άλλοις, και την εξέλιξη της γλώσσας κατά τη δισχιλιετή πορεία της, το τοπωνύμιο Μύσαιον ονομάστηκε Νύσαιον ή Νύσαικον μέχρι τον περασμένο αιώνα και Νύσακας μέχρι των ημερών μας, μετονομασία που δεν είναι χωρίς σημασία. Ακόμη θα πρέπει να παραθέσουμε και τις τελευταίες περί Μύσαιου παρατηρήσεις του Ωπτοχοέως με τις οποίες κλείνει το βιβλίο  του, σ. 93: “Δύο δε και ημίσειαν ώρας περίπου από της κορυφής της Πελλήνης προς Νότον ου μακράν των Τρικάλων σώζονται διάφοροι εις διάφορα επί της εκτάσεως ταύτης μέρη γωνιαίοι λίθοι, ως και περιτρίμματα αγγείων διαφόρων εποχών περί δε την κρήνην Τραγανιστήν της Κάτω συνοικίας (Τρικάλων) τείχος εκ λίθων συμμέτρων αρχαίου πολυγωνικού συστήματος “Φοίνικι κανόνι ηρμοσμένοι οι λίθοι” κατ’ Ευριπίδην. (Πελασγικά τείχνη κατά τον μεσσήνιον ιστορικόν Κ. Καλατζήν(8) κ.ά.). Ιχνη αμαξιτής οδού σώζονται (εις μικράν απόστασιν) εν τη Άνω συνοικία κάτωθι του ναού του Αγίου Νικολάου. Εις μεγαλυτέραν δε απόστασιν περί το ερημοκλήσιον του Αγίου Ιωάννου ημίσειαν σχεδόν ώραν άνωθεν της Άνω συνοικίας παραπλεύρως της οδού της αγούσης εις Φενεόν. Μεταξύ δε των λειψάνων συγκαταλεκτέον και το κάτωθι της κορυφής της Κυλλήνης, δύο σχεδόν ώρας, ανατολικώς κείμενον άντρον, όπερ αξιοθέατον διά τους διάφορα αντικείμενα σχηματίσαντας σταλακτίτας του, εντός του οποίου προ ετών ευρέθησαν και τινα ασήμαντα αγγεία ως είχε διαδοθή. Εκλήθη δε άντρον του οψίμου Θεού ή Κερώνυχος Πανός”.

Αυτά περί Μύσαιου της Πελλήνης, όπως εκφράζεται διά της Ιστορικής Γεωγραφίας. Ευρύτερος σχολιασμός των ανωτέρω, με παράθεση και άλλων αποσπασμάτων από τα Κορινθιακά – Αργολικά του Παυσανία, κρίνεται αναγκαίος.

Τάφος του Θυέστη στο δρόμο Μυκηνών – Αργους (κοντά στο χωριό Φίχτια). Ιερό Δήμητρας Μυσίας.

Ο Παυσανίας αναφέρει τοποθεσία Μυσία και ιερό της Δήμητρας Μυσίας στα Κορινθιακά – Αργολικά του (ΙΙ, 18, 3-7) όπου γράφει: “Οταν απομακρυνθεί κανείς από τους Κριούς (γιατί έτσι ονομάζουν τον τάφο του Θυέστη) και προχωρήσει λίγο, υπάρχει προς τ’ αριστερά τοποθεσία που ονομάζεται Μυσία και ναός της Δήμητρας Μυσίας, ο οποίος είχε ιδρυθεί από κάποιον ονομαζόμενο Μυσία, ο οποίος επίσης, όπως λένε οι Αργείοι, είχε φιλοξενήσει τη Δήμητρα. Ο ναός αυτός δεν έχει στέγη. Στο εσωτερικό του υπάρχει άλλος ναός από τούβλα, μέσα στον οποίο βρίσκονται ξόανα της Δήμητρας, της Κόρης και του Πλούτωνα”.

Η σαφής και διακριτική αναφορά του Παυσανία περί δύο διαφορετικών θέσεων με το τοπωνύμιο Μυσία – Μύσαιον – Μύσιος – ναός Δήμητρας Μυσίας στην αχαϊκή περιοχή της Πελλήνης αφ’ ενός και των Μυκηνών αφ’ ετέρου, και με τη νεώτερη πληροφορία από τον αρχαιολόγο κ. Νίκο Παπαχατζή ότι στη δεύτερη αυτή θέση ανευρέθη βωμός που φέρει χαραγμένο ενεπίγραφο κεφάλι κριού, ασφαλώς ενισχύουν τις απόψεις μας περί στενών σχέσεων Άργους, Μυκηνών και Πελλήνης, Μύσαιου (Τρικάλων Κορινθίας).

Τα αναφερόμενα υπό του Παυσανία ως “δρώμενα” στο Μύσαιον κατά τις επταήμερες εορταστικές εκδηλώσεις θυμίζουν την πιο γνωστή γιορτή της Δήμητρας, τα “Θεσμοφόρια”, που σε λίγες πόλεις του αρχαίου Ελλαδικού χώρου είχαν την πολυήμερη διάρκεια του Μύσαιου. Για τα “Θεσμοφόρια, εορτή της Δήμητρος της Θεσμοφόρου”, ο Ηρόδοτος(9) γράφει σχετικά: “Και για τη γιορτή της Δήμητρας, την οποία οι Ελληνες ονομάζουν Θεσμοφόρια, ας τηρήσω σιωπή, εκτός από εκείνα που επιτρέπει η ευσέβεια να αναφέρω. Οι κόρες του Δαναού ήσαν εκείνες οι οποίες μετέφεραν από την Αίγυπτο την τελετή αυτή και την εδίδαξαν στις γυναίκες των Πελασγών. Αργότερα, όταν η Πελοπόννησος αναστατώθη από τους Δωριείς και ο πληθυσμός της αναγκάστηκε να μεταναστεύσει, χάθηκε η τελετή αυτή και τη διατήρησαν μόνο εκείνοι από τουςΠελοποννήσιους που έμειναν στα μέρη τους και δε  μετανάστευσαν, δηλαδή οι Αρκάδες”.

Συνεχίζεται