Η Μάχη της Κοκκινιάς: Μια εποποιία της Αντίστασης

Η θρυλική μάχη της Κοκκινιάς έλαβε χώρα στη Νίκαια από τις 4 ως τις 8 Μαρτίου του 1944. Ήταν ένα από τα πολλά επεισόδια σύγκρουσης της ελληνικής Εθνικής Αντίστασης με τους Γερμανούς ναζί κατακτητές κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Νίκαια, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, έγινε στόχος των κατακτητών και αυτό προκάλεσε τη σθεναρή ένοπλη αντίσταση των κατοίκων της και εν γένει την πασίγνωστη μάχη της Κοκκινιάς.

Το ιστορικό πλαίσιο

Το 1944 είναι ο πέμπτος χρόνος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η πλάστιγγα πια γέρνει προς το μέρος των Συμμαχικών Δυνάμεων. Ο Άξονας (και πιο συγκεκριμένα οι Γερμανοί) από το 1943 βιώνει διαδοχικές ήττες σε όλα τα πολεμικά μέτωπα. Η πάλαι ποτέ αήττητη γερμανική πολεμική μηχανή βρίσκεται σε διαρκή υποχώρηση. Το γεγονός αυτό εξοργίζει τους Γερμανούς και τους εξωθεί σε ακόμα πιο σκληρές και απάνθρωπες πράξεις εις βάρος των λαών που εξουσιάζουν στην κατεχόμενη Ευρώπη. Είναι γνωστό πως οι μεγαλύτερες θηριωδίες των κατακτητών διαπράχθηκαν από το 1942 και έπειτα. Παράλληλα, την ίδια περίοδο στην κατεχόμενη Ευρώπη το αντιστασιακό κίνημα βρίσκεται στο ζενίθ του. Πρωτοπόρες χώρες στην αντίσταση κατά των Γερμανών είναι η Ελλάδα και η Γιουγκοσλαβία.

Μάχη της Κοκκινιάς: Η πρώτη επίθεση

Το πρωί του Σαββάτου, 4 Μαρτίου 1944, η πόλη της Κοκκινιάς δέχεται επίθεση από δύο πλευρές από την Χωροφυλακή και τους ταγματασφαλίτες αντίστοιχα. Οι χωροφύλακες (συνεργάτες των κατακτητών), επιβαίνοντες σε καμιόνι, βρέθηκαν στην Κοκκινιά κατόπιν υποχώρησης ύστερα από σύγκρουση με το 1^ο Τάγμα του 5^ου Συντάγματος του Ε.Λ.Α.Σ. (Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός, το στρατιωτικό τμήμα του ΕΑΜ) Πειραιά. Η σύγκρουση είχε πραγματοποιηθεί στη Λεύκα, εργατικό κέντρο του Πειραιά. Δύο άλλα καμιόνια αποτελούμενα από χωροφύλακες και ταγματασφαλίτες (συνεργάτες των κατακτητών), εισέβαλαν από την οδό Πέτρου Ράλλη στο ύψος του Γ’ Νεκροταφείου. Τους εισβολείς της Νίκαιας αντιμετώπισε το Τάγμα του ΕΛΑΣ Κοκκινιάς με επικεφαλής τον Γιάννη Πισσανό. Το θέατρο των επιχειρήσεων εκτεινόταν από το Γ’ Νεκροταφείο μέχρι και τις εργατικές κατοικίες, στην περιοχή του σημερινού Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου Νίκαιας. Οι ταγματασφαλίτες τράπηκαν σε φυγή και υποχώρησαν προς την Αθήνα. Κάποιοι απ’αυτούς υποχώρησαν προς το Κουτσικάρι (σημερινός Κορυδαλλός). Στο διάβα τους σκότωσαν έναν λούστρο κι έναν παλιατζή στην οδό Πέτρου Ράλλη. Το ίδιο βράδυ συγκλήθηκε σύσκεψη στελεχών του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Αποφασίστηκε γενική επιφυλακή και ενημέρωση των κατοίκων της πόλης, καθώς – όπως ήταν αναμενόμενο – οι ταγματασφαλίτες θα επέστρεφαν μαζί με τους Γερμανούς.

Η επιστροφή των ταγματασφαλιτών

Την επαύριο, 5 Μαρτίου 1944, ο λαός της Κοκκινιάς πραγματοποίησε μεγάλη διαδήλωση στην πλατεία του Αγίου Νικολάου. Με το πέρας της διαδήλωσης πραγματοποιήθηκε ξανά επιδρομή από δύο κατευθύνσεις. Η μια ομάδα, αποτελούμενη από δύο καμιόνια γεμάτα με χωροφύλακες και ταγματασφαλίτες αντίστοιχα, εισέβαλε ξανά από τη Λεύκα. Δε βρήκαν ουσιαστική αντίσταση, έφτασαν ως την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων στην Παλαιά Κοκκινιά, πραγματοποιώντας τρομοκρατικές πράξεις κατά των κατοίκων της πόλης. Συνέλαβαν τον υπαστυνόμο Νίκο Σαββαΐδη και τη γυναίκα του Άννα, δασκάλα και μέλος του ΕΑΜ, τον Στέφανο Πατεράκη, ποδοσφαιριστή της Προοδευτικής, τον δάσκαλο Γιώργο Βενέτα και κάποιον Τσακάρα. Η άλλη ομάδα, αποτελούμενη από τρία καμιόνια με ταγματασφαλίτες, εισέβαλε από την οδό Θηβών. Οι μάχες εξαπλώθηκαν μέχρι την Παιδική Στέγη, όπου το 3^ο Τάγμα του ΕΛΑΣ Κοκκινιάς διέσπασε τις δυνάμεις των επιδρομέων. Το ένα καμιόνι υποχώρησε ξανά προς Αθήνα, το δεύτερο προς Παλαιά Κοκκινιά και το τρίτο προς Κουτσικάρι, όπου έπεσε πάνω σε δυνάμεις του ΕΛΑΣ.

Τρίτη ημέρα για τη Μάχη της Κοκκινιάς

Δευτέρα, 6 Μαρτίου 1944 και στον Πειραιά πραγματοποιείται πανεργατική απεργία συμπαράστασης στον πολιορκημένο λαό της Κοκκινιάς. Παράλληλα, η Κοκκινιά δέχεται ξανά επίθεση από δύο καμιόνια με ταγματασφαλίτες που προσπαθούν να εισβάλουν στην πόλη από την περιοχή του Γ’ Νεκροταφείου. Οι ταγματασφαλίτες τρέπονται σε φυγή μετά από μάχες με τον ΕΛΑΣ, όμως θα οργανωθούν και θα επανέλθουν δριμύτεροι. Δέκα φορτηγά και εξακόσιοι ταγματασφαλίτες και χωροφύλακες έκαναν την εμφάνισή τους στην οδό Πέτρου Ράλλη, όμως η αντίσταση του ΕΛΑΣ ήταν σφοδρή και οι ταγματασφαλίτες τράπηκαν σε άτακτη φυγή προς πάσα κατεύθυνση. Ο ΕΛΑΣ και οι μαχητές της Κοκκινιάς ήταν ξανά νικητές

Οι Γερμανοί αναλαμβάνουν δράση

Τα ξημερώματα της 7^ης Μαρτίου οι κατακτητές εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν περιμετρικά της πόλης. Μία ομάδα περίπου 40 ταγματασφαλιτών στάθηκε στη Θηβών, στο ύψος της οδού Καραϊσκάκη και 4 φορτηγά με Γερμανούς στο Κουτσικάρι, στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα η πλατεία Ελευθερίας του Κορυδαλλού. Στις 6 το πρωί ο ΕΛΑΣ σήμανε γενική επίθεση. Έπειτα από σφοδρές μάχες γύρω από το Περιβολάκι (σημερινή πλατεία Δαβάκη), οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχωρούν, λόγω έλλειψης πυρομαχικών και υπέρτερων δυνάμεων του εχθρού. Οι Γερμανοί καταλαμβάνουν αμέσως την περιοχή. Μερικοί απ’αυτούς κατευθύνονται προς την οδό Καραϊσκάκη, όπου το 2^ο Τάγμα του ΕΛΑΣ τους απωθεί. Από τη μεριά του Δημαρχείου πάλι, οι Γερμανοί εισέβαλαν στην πόλη. Εκεί τους περιμένει το 3^ο Τάγμα του ΕΛΑΣ και ο δεκαοκτάχρονος ομαδάρχης Στέλιος Καρδάρας. Ο Καρδάρας ρίχνει πέντε χειροβομβίδες και ριπές με το οπλοπολυβόλο και τους αναγκάζει σε υποχώρηση. Στη συνέχεια διατάσσεται επίθεση του ΕΛΑΣ με όσα πυρομαχικά είχαν απομείνει, προς αιφνιδιασμό και έκπληξη των κατακτητών. Οι Γερμανοί υποχώρησαν και οχυρώθηκαν στο σχολείο μεταξύ των οδών Γρεβενών και Ραιδεστού, παραμένοντας εκεί όλο το βράδυ. Προκειμένου να βρουν μέλη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, έκαναν μικρές επιδρομές σε δρόμους και εφόδους σε σπίτια συλλαμβάνοντας Κοκκινιώτες.

Το τέλος της μάχης της Κοκκινιάς και οι συνέπειες

Το επόμενο πρωί, την 8^η Μαρτίου, οι Γερμανοί επιλέγουν ποιους από τους αιχμαλώτους θα κρατήσουν. Εκτέλεσαν στην πλατεία των Αγίων Αναργύρων τους συλληφθέντες από τις 5 Μαρτίου: υπαστυνόμο Νίκο Σαββαϊδη, δάσκαλο Γιώργο Βενέτο, Δημήτρη Τσακανίκα και Τσακάρα. Αργά το απόγευμα, οι Γερμανοί και οι ταγματασφαλίτες αποχώρησαν σταδιακά από την Κοκκινιά παίρνοντας μαζί 300 Κοκκινιώτες αιχμαλώτους, τους οποίους τους οδήγησαν στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.

Η μάχη της Κοκκινιάς έληξε με νίκη των μαχητών του ΕΛΑΣ. Την επομένη της μάχης της Κοκκινιάς, οι Γερμανοί εκτέλεσαν συνολικά 37 Κοκκινιώτες, εκ των οποίων οι 5 ήταν Αρμένιοι. Οι υπόλοιποι βασανίστηκαν στα υπόγεια του στρατοπέδου από άνδρες της διαβόητης Γκεστάπο. Η Κοκκινιά έμεινε ήσυχη περίπου 5 μήνες. Οι κατακτητές επέστρεψαν τον Αύγουστο του 1944 ζητώντας βαρύ φόρο αίματος. Το διαβόητο και αιματοβαμμένο Μπλόκο της Κοκκινιάς, αντίποινο της αντίστασης κατά του κατακτητή, περιλάμβανε μαζικές εκτελέσεις. Τα γεγονότα της Κοκκινιάς θα εμπνεύσουν το 1974, τον στιχουργό Γιάννη Νεγρεπόντη και τον μουσικοσυνθέτη Μάνο Λοΐζο να γράψουν το πασίγνωστο τραγούδι «Το ακορντεόν». 

Παρακάτω ακολουθεί βίντεο με τα ονόματα αυτών που έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι στην Κοκκινια

(maxmag.gr)